Όταν μιλούν οι δάσκαλοι...

artist: eleni xenou

" Το έχω πει νομίζω κι άλλες φορές. Η τέχνη πιστοποιεί την αναπηρία μας κι ο καλλιτέχνης, αυτός που πραγματοποιεί την τέχνη, συνθέτει ένα ύποπτο είδος πολίτου.

Η πολιτεία από παλιά, μεταχειρίζεται τον καλλιτέχνη για λόγους εθνικούς, πολιτικούς, κομματικούς και μη. Κι ο καλλιτέχνης, εννοεί να υπηρετεί πιστά τους άρχοντες αξιωματούχους, τις παρατάξεις και τα κόμματα, που έχουν δύναμη και κυβερνάν την χώρα, με αντάλλαγμα έναν δρόμο που θα φέρει τ΄όνομά του, ή ένα άγαλμα δίχως χέρια, μες τα γεμάτα από κακοποιούς επικίνδυνα δημόσια πάρκα. Κι αν πάλι ο καλλιτέχνης, τυγχάνει μέσα από αυτούς που λέγοντα...«προοδευτικοί», τότες θα εισπράξει και με το παραπάνω την οποιαδήποτε ταλαιπωρία του, όταν με το καλό ή το κακό οι...«επερχόμενοι» γίνουν κατάσταση και φυσικά, δεν θα τους στερήσουν ούτε το όνομα σε κάποιο δρόμο, ούτε και το μαρμάρινο κεφάλι σε κάποιο κήπο δημοσίου ή του λαού, αν δεν του πάρουν οι ίδιοι το κεφάλι ως ενοχλητικού. Διότι βλέπετε, οι καλλιτέχνες μέσα σ΄όλα, έχουν αφέλεια και υπερβολικό πάθος για αθανασία! 

Κοιτάξτε παραδείγματος χάρη την ιστορία της μουσικής και θα βρείτε μια στρατιά από δούλους, συνθέτες και οργανοπαίκτες που έχουν εξαίσια συνυπάρξει με...άρχοντες δυνάστες με παρανοϊκούς βασιλιάδες με δικτάτορες και με ανελεύθερα καθεστώτα. Πώς είναι δυνατόν τα έργα των κυρίων αυτών να μας φωτίζουν και να μας ενδιαφέρουν; Και ποια είναι η λειτουργία αυτή που συντελείται μέσα τους; Κάτι συμβαίνει διαφορετικό. Όχι καθαρό, τόσο σ΄αυτούς που εκπέμπουν μουσική, όσο και σ΄εμάς που την αποδεχόμαστε σαν όσια και ιερή. Κι έτσι μπαίνει το ερώτημα: Μήπως η μουσική αποτελεί ένα ηχητικό Lsd όπως και η ζωγραφική οπτικό; Δηλαδή μήπως αυτό που αποκαλούμε «τέχνη», είναι ένα υποκατάστατο της τέχνης; Γιατί, δε λογαριάζουν τόσο οι συνθήκες μες τις οποίες ζωγράφισαν ή έγραψαν οι καλλιτέχνες, πολυδιαφημισμένα δύσκολες και οδυνηρές, όσο η διάθεση που είχαν μέσα σ΄αυτές τις ιδιαίτερες συνθήκες τους. Και η διάθεσή τους, απ΄όσο ξέρουμε, υπήρξαν μεγαλόσχημοι, αυτο-ικανοποιημένοι και με έντονη οδύνη δημοσίας καταναλώσεως. Τέλος, είναι πνευματικά τα δημιουργήματά τους ή «θεραπευτικά» σε εισαγωγικά, για μια αναπηρία -που δεν θεραπεύεται- δικιά τους και δικιά μας; 

Όμως παράλληλα, σε χώρους εθνικούς, που καταλήγουν φυλακές για ολόκληρους λαούς, υποταγμένες μάζες συγκροτούν/ιδρύουν, όπερες, συμφωνικές ορχήστρες κι ακούν ευλαβικά από 100 φελλούς φρακοντυμένους τα έργα τα σχοινοτενή των προαναφερθέντων δούλων του παρελθόντος, αλλά και των συγχρόνων τοιούτων. Κι αυτό το λένε «ανάπτυξη», «πολιτιστική δραστηριότητα», «κουλτούρα» και άλλα ηχηρά, που συνιστούν συνθέτουν και προβάλλουν τη θλιβερή ελεεινότητα του κόσμου μας και την ομαδική μας πλάνη πάνω σ΄αυτό, που συνηθίσαμε ν΄αποκαλούμε «τέχνη».

Θα με ρωτήσετε: και η «τέχνη»; Αυτή που λειτουργεί μες τους αιώνες, πού θα την κατατάξουμε και πώς θα πάμε να σταθούμε απέναντί της; Θα πρέπει επιτέλους, να μάθουμε να ξεχωρίζουμε ένα μνημείο ποιητικό από ένα μνημείο για κοιμητήρια. Ένα τραγούδι λαϊκό, από ένα τραγούδι για(!) τον λαό. Τις Μινωικές τοιχογραφίες, από τις τοιχογραφίες της Cappella Sixtina. Θα πρέπει να ασκήσουμε τη συγκίνησή μας, να λειτουργεί μες το αληθινό κι όχι μέσα στο μεγαλόσχημο και στο αισθητικό. Δεν αναφέρω βέβαια το χυδαίο, που μες σ΄αυτό με πρόγραμμα, το εμπόριο πάει να μας εντάξει και να μας υποτάξει. Είναι κεφάλαιο χωριστό και θα επανέλθω.

Μα, ας πάμε ξανά στη μουσική και στους αρρωστημένους λειτουργούς της, που έχουν τόση σχέση με το πνεύμα, όση έχει ο Λόφος του Λυκαβηττού με τον μεγάλο Ψηλορείτη. Πριν μερικές εβδομάδες, ήρθε και με συνάντησε ένας μουσικός, πρώτο βιολί απ΄τη συμφωνική του Μπουένος Άιρες, Έλληνας στην καταγωγή. Τον ρώτησα με μια...εκ των προτέρων κατανόηση αν δεν επιθυμούσε ή δεν μπορούσε ν΄απαντήσει. "Πώς παν τα πράγματα μες την Αργεντινή;" Κι έκπληκτος, τον ακούω να απαντά χαριτωμένα, ευτυχισμένα και χαρούμενα: "Πάνε θαυμάσια", λέει, κι άρχισε κιόλας μια άνοδος μεγάλη, οικονομική και πολιτιστική, με το Videla. Πέρασαν βέβαια κίνδυνους και δύσκολες στιγμές με τον Peron, αλλά πια τώρα δόξα το θεό, όλα πάνε μια χαρά!...Με τον Videla φυσικά. Έτσι είπε ο μουσικός ο Έλληνας απ΄την Αργεντινή. Μόνο ένας μουσικός θα μπορούσε να ζει ανενόχλητα μέσα σε τόση ανελευθερία και να μπορεί να παίζει ατάραχος το...βιολί του. Γιατί δεν έμαθε ποτέ κανείς και σε κανένα ωδείο πώς όταν βασανίζονται συνάνθρωποι, ή οφείλεις συμπαράσταση και όλη σου την προσπάθεια για να τους γλυτώσεις, ή το φιλάς μέσα σου, ή αν δε μπορείς να κάνεις τίποτα, προσεύχεσαι. Κι αν παίζεις, αν πρέπει να παίζεις το βιολί σου, το παίζεις χωρίς να υποχρεώνεις τον εαυτό σου να θωρεί πως όλα πάνε όμορφα κι ωραία. 

Αλλά είπαμε, αυτά δε τα μαθαίνουν στα ωδεία. Γιατί εκεί οι μαθητές διδάσκονται να ικανοποιούνται κατ΄ιδίαν. Να συνδυάζουν τους ήχους πάνω σε αυθαίρετους κανόνες και απομονωμένοι απ΄τους πολλούς να σχηματίζουν την εντύπωση ότι επιτελούν πνευματική θεάρεστη εργασία. Πού να τους μείνει ο καιρός και πού να βρουν νοημοσύνη για να τους αποκαλυφθεί ότι εκοιμήθησαν οριστικά σε ηχητικούς οντάδες;..."

Μάνος Χατζιδάκις. Ακούγεται η εκπομπή με τίτλο " Όταν ελευθερωθούμε". Ένα οπτικο-ακουστικό υλικό από τα αρχεία του Τρίτου Προγράμματος.

(απομαγνητοφώνηση & προσωπογραφία Μάνου Χατζιδάκι, Ελένη Ξένου.)