Μια βαθυστόχαστη ομιλία
γύρω από την έννοια της «ελευθερίας»
Εδώ το βίντεο της συνέντευξης. Πηγή:
https://www.pemptousia.gr/video/i-eleftheria-ston-axiako-charti-tou-ellinismou/
Συνέντευξη του ομότιμου καθηγητή και πρώην πρύτανη του Παντείου Πανεπιστημίου, κ. Γεωργίου Κοντογιώργη με αφορμή την επετειακή ομιλία του στην Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών στις 24 Οκτωβρίου 2018, για την διπλή επέτειο της μνήμης του αγ. Δημητρίου, ο οποίος ως ο άγρυπνος φρουρός της πόλης, συνδέεται με την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης και την πλήρους δόξης ημέρα της 28ης Οκτωβρίου 1940.
Απομαγνητοφώνηση συνέντευξης, Ελένη Ξένου.
"...Ως προς το θέμα το οποίο αντλεί την επικαιρότητά του από την περίοδο που ζούμε εδώ, δηλαδή την 28η Οκτωβρίου και, την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης, έχω να πω ότι, αποτελεί ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό γνώρισμα, ένα ιδίωμα θα έλεγα, του ελληνικού κόσμου. Γιατί του ελληνικού κόσμου; Διότι όταν μιλάμε για ελευθερία, εννοούμε μια κοινωνία που έχει συγκροτηθεί με όρους ελευθερίας. Δεν νοείται να μιλήσουμε για ελευθερία για κοινωνίες που είναι δουλοπαροικιακές, δηλαδή κοινωνίες που είναι αντικείμενο ιδιοκτησίας κάποιων (φεουδαρχία και λοιπά). Αυτό λοιπόν το ιδίωμα χαρακτηρίζει τους Έλληνες, από τις απαρχές τους, δηλαδή από την εποχή των ομηρικών επών, μέχρι και τη νεότερη εποχή. Είναι μια αδιάπτωτη πορεία του ελληνισμού η οποία περιλαμβάνει όλες τις εκδηλώσεις του. Απ' την κοινωνική/οικονομική/πολιτική ζωή, τη σχέση του με τους άλλους, όπως και τα ειδικότερα εσωτερικά του φαινόμενα, όπως είναι η θρησκεία. Όλα συγκροτούνται με άξονα αναφοράς στην «ελευθερία». Η ελευθερία έχει πολλά επίπεδα. Μπορεί να είναι ελευθερία «εθνική», μπορεί να είναι ελευθερία «εσωτερική» -ποια είναι η σχέση δηλαδή του ενός προς τον άλλον- έχει όμως δύο βασικά χαρακτηριστικά γνωρίσματα τα οποία επιβεβαιώνουν αυτήν την ιστορικότητα της ελευθερίας. Που είναι: το πολιτισμικό και το πολιτικό. Το πολιτισμικό είναι η βάση στην οποία στηρίζεται μια κοινότητα για να αναγνωρίζει τον εαυτό της ότι, είναι κοινή, έχει κοινή συγγένεια δηλαδή ο ένας με τον άλλον, (οι Έλληνες μεταξύ τους σήμερα, οι Ιταλοί μεταξύ τους και λοιπά) -έτσι διαμορφώνεται η έννοια της «εθνικής» ελευθερίας- και το δεύτερο, η πολιτική. Το πολιτικό πρόταγμα. Δηλαδή, εμείς ως πολιτική κοινότητα, ως εθνότητα, να είμαστε ελεύθεροι, αυτεξούσιοι και να κυβερνάμε τον εαυτό μας. Για να μην μας κυβερνάει κάποιος τρίτος (ο Γερμανός, ο Τούρκος, ο Αμερικάνος κι αντίστοιχα για τους άλλους λαούς).
Γιατί είναι λοιπόν σημαντικό να αναδείξει κανείς αυτές τις δύο πλευρές της ελευθερίας; Πρώτα πρώτα για να καταδειχθεί ότι, παρ' όλα όσα ισχυρίζονται οι νεότεροι, υπάρχει, μια έννοια του γένους, δηλαδή του έθνους όπως λέγεται σήμερα, που, ιστορικά διαμορφώνεται και κινείται στην ιστορία από την απώτατη αρχαιότητα μέχρι και τους νεότερους χρόνους. Όσο κι αν διατείνονται κάποιοι (σχεδόν όλοι) ότι το έθνος είναι νεότερο δημιούργημα που ξεκινάει απ' τη Δύση και ότι ο ελληνικός κόσμος διαμορφώθηκε ως έθνος μέσω του ελληνικού κράτους, ενώ πριν ήταν "ελληνόφωνοι" όπως τους λένε, δεν παύουν οι πηγές να επιβεβαιώνουν ότι μιλάνε για «γένος των Ελλήνων». Άρα για μια ταυτότητα, μια ολότητα που έχει ταυτότητα, και όταν κανείς έχει ταυτότητα που, ανάγεται όχι στον ηγεμόνα αλλά σε μια πολιτισμική οντότητα, (εδώ είναι ο ελληνισμός, αλλού σήμερα είναι κάποιος άλλος λαός), αυτό σημαίνει λοιπόν ότι υπάρχει η πολιτισμική βάση του έθνους, η οποία αφού αξιώνει να είναι και ανεξάρτητη/ελεύθερη, (οι πηγές μιλάνε για την ελευθερία των Ελλήνων διαρκώς), σημαίνει ότι, διαμορφώνεται η έννοια του «έθνους». Υπάρχει μια άλλη διαφορά. Ναι μεν οι φεουδαλικές κοινωνίες της Δύσης και όλου του κόσμου διαμόρφωσαν την έννοια του «έθνους», τη συνείδηση του έθνους στους νεότερους χρόνους, αλλά ο ελληνισμός αφού δεν πέρασε απ' τη φεουδαρχία κι αφού οι πηγές επιβεβαιώνουν ότι υπάρχει αυτή η συνείδηση, όντως προϋπήρχε ως σταθερά. Οι νεότεροι λοιπόν, έχουν αποκτήσει τώρα. Είναι νέο φαινόμενο γι' αυτούς. Όχι για τον ελληνισμό. Υπάρχει όμως μια μεγάλη διαφορά. Ότι, οι νεότεροι διαμόρφωσαν την έννοια του «έθνους» σε ταυτολογικό επίπεδο με την έννοια του «κράτους». Ένα έθνος σε ένα κράτος. Οι Έλληνες, αρχικά είχαν την αντίληψη ότι πολιτικά θα συγκροτηθούν ως έθνος μέσω των πόλεων-κρατών και, αργότερα, απ' το Βυζάντιο ιδίως, πολιτικά θα συγκροτηθούν σε ένα κράτος που θα εμπεριέχει τις πόλεις ως συντελεστή πολιτειακό μέσα στο κράτος, αλλά που το σύνολο έθνος θα το εκφράζει η μητρόπολη. Η πρωτεύουσα. Η βασιλεύουσα πόλη. Γι' αυτό και ξέρουμε πάρα πολύ καλά ότι όταν αλώθηκε το Βυζάντιο θρηνήθηκα η άλωση της Πόλης (με κεφαλαίο). Δηλαδή, του Βυζαντίου ή της Κωνσταντινούπολης. "Πήραν την Πόλη". Γιατί, όλο το Βυζάντιο είχε κατακτηθεί, αλλά αφού παρέμενε ελεύθερη η Πόλη ήταν ελεύθερο το έθνος! Αυτός ο συμβολισμός έχει μεγάλη σημασία διότι συνεχίζει και πολύ αργότερα.
Αυτό λοιπόν είναι ένα κεντρικό ζήτημα. Η διαφορά δηλαδή ότι, στη νεότερη εποχή τα έθνη συγκροτούνται σε ενιαίο κράτος, ενώ στον ελληνισμό και μέχρι την Επανάσταση συγκροτείται ο ελληνισμός ως «έθνος-κοσμοσύστημα». Γιατί έτσι συγκροτήθηκε. Ως ένα σύνολο κρατών ή πολιτειακών οντοτήτων που εμπεριέχονται μέσα σε ένα ευρύτερο κρατικό πλαίσιο που είναι η «κοσμόπολη». Ένα κράτος απόλυτης ελευθερίας. Αυτή λοιπόν η αντίληψη του έθνους που φέρνει σε απόλυτη αναντιστοιχία την έννοια της «ελευθερίας» στον Έλληνα, στον ιστορικό του χρόνο, με την έννοια της «ελευθερίας» (της εθνικής ελευθερίας) στο κράτος-έθνος, μας δείχνει και τη διαφορά φύσεως που υπάρχει και μεταξύ των δύο κόσμων. Ο ελληνισμός στην ιστορία του, θεωρεί ότι το έθνος είναι αντικείμενο διαχείρισης με όρους δημοκρατίας. Δηλαδή, ότι οι κοινωνίες των Ελλήνων έχουν πολιτική αρμοδιότητα να αποφαίνονται τι είναι εθνικό και τι όχι. Τι είναι κοινωνικά σύμφωνο με το κοινό συμφέρον και τι όχι. Δεν επαφίονται δηλαδή στην αρμοδιότητα ενός ή ολίγων, μονάρχη ή ολιγαρχών, για να αποφασίσουν αυτοί τι είναι κοινωνικά χρήσιμο, τι είναι πολιτικά ή εθνικά συμφέρον. Αντιλαμβάνεστε ότι η διαφορά είναι τεράστια. Και, εάν μεν, αυτή η διαφορά είναι συμβατή με κοινωνίες που βγήκαν απ' τη φεουδαρχία -(γιατί δεν διεκδικούν τίποτε άλλο παρά έναν "σωτήρα" πρωθυπουργό ή πρόεδρο για να αποφασίσει τι είναι εθνικό και τι όχι, ενώ οι κοινωνίες παραμένουν στην ιδιωτεία)- στον ελληνικό κόσμο μπορεί αυτό, υπό το νεοελληνικό κράτος, να εξηγήσει την τρομακτική καταστροφή και συρρίκνωση που υπέστη ο ελληνισμός στη διάρκεια αυτών των διακοσίων χρόνων απ' την απελευθέρωση και ιδίως απ' την οθωνική περίοδο, τη βαυαρική. Γιατί; Διότι εγκαταστάθηκε ένα πολιτικό σύστημα στο όνομα το εξευρωπαϊσμού, που ανάγεται στον Διαφωτισμό και το οποίο είναι ή η απόλυτη μοναρχία ή η αιρετή/η εκλόγιμη μοναρχία. Με άλλα λόγια ένα πολιτικό σύστημα που ο ελληνισμός το γνώρισε στην προ-Σολώνεια εποχή. Εκεί τον έφεραν, στο όνομα του εξευρωπαϊσμού. Διότι αφαίρεσαν απ' την έννοια της πολιτικής το περιεχόμενο της προόδου. Αφαίρεσαν, κατήργησαν τη δημοκρατία στα κοινά, αντί να κάνουν προβολή και να την εφαρμόσουν στο σύνολο του νέου κράτους, γιατί; Γιατί, βεβαίως αυτό δεν ήταν κατανοητό στους Ευρωπαίους που επέβαλαν αυτό το πολιτικό σύστημα στο νεοελληνικό κράτος.
Αυτή λοιπόν είναι η πραγματικότητα. Και αυτή μπορεί να εξηγήσει σήμερα την κακοτυχία της Ελλάδας, του ελληνικού λαού. Διότι υπάρχει μια αναντιστοιχία ανάμεσα σε αυτό που αποτελεί εθνικό συμφέρον, κοινωνία με συμπαγή ιστορικότητα και πολιτισμική συνοχή, που αντιτάσσει επομένως έναν αντιστασιακό χαρακτήρα απέναντι στην πολιτική η οποία διατηρεί πλήρη αυτονομία, την έχω χαρακτηρίσει ως πολιτικό σύστημα «κομματοκρατίας» και, αυτό ακριβώς το καθεστώς είναι που έχει οδηγήσει σε μια αλυσίδα καταστροφών, που αφού κατανάλωσε τον μείζονα ελληνισμό χωρίς ποτέ να οργανώσει την εθνική ολοκλήρωση και να την επιδιώξει, τώρα καταγίνεται στο να καταστρέψει/να εξαφανίσει και τον εσωτερικό ελληνισμό. Δηλαδή στην πραγματικότητα να μεταβάλει την χώρα από χώρα με πολιτισμική ταυτότητα και συνοχή, σε χώρο/κέντρο διερχομένων που θα υπόκειται ακριβώς στις επιταγές οποιασδήποτε πολιτικής εξουσίας.
Πρέπει επομένως, αν θέλουμε να δούμε το μέλλον του ελληνισμού κι όχι να παριστάμεθα στην εξαφάνισή του, να ξαναδούμε τη σχέση κοινωνίας και πολιτικής. Να αναγκάζεται δηλαδή μέσα από ένα πολιτικό και κοινωνικό σύστημα η πολιτική, να εναρμονίζεται με το κοινό συμφέρον και με το εθνικό συμφέρον. Αυτή είναι και η διαφορά μεταξύ της έννοιας «κοινό συμφέρον» που αποτελεί την αντίληψη της πολιτικής σχέσης μεταξύ κοινωνίας και εξουσίας στον ελληνικό κόσμο και «γενικού συμφέροντος» που είναι μια αφηρημένη έννοια που δίνει τη δυνατότητα -γιατί είναι δυτική αντίληψη του κοινωνικού συμφέροντος- δίνει την δυνατότητα στον κάτοχο της της πολιτικής εξουσίας του κράτους, να κάνει ό,τι του αρέσει, να θεωρεί δηλαδή ότι ό,τι αυτός ορίζει ότι είναι πολιτικά κοινωνικά ή εθνικά συμφέρον, να είναι και το συμφέρον της κοινωνίας. Μας θυμίζει αυτό, την περίφημη ρήση ενός μεγάλου επιχειρηματία της Αμερικής που έλεγε, "ό,τι συμφέρει εμάς, είναι συμφέρον και για τη χώρα". Είναι η αντιστροφή της πυραμίδας που ανάγεται στην λογική της σχέσης μεταξύ της έννοιας «ελευθερία» στον ιστορικό ελληνισμό και, της έννοιας «ελευθερία» που εγκαταστάθηκε με καταστροφικές συνέπειες στο νεοελληνικό κράτος."
Γιώργος Κοντογιώργης.
Ομιλία – πανηγυρικός του Καθηγητή Πολιτικής Επιστήμης και πρώην Πρύτανη του Παντείου Πανεπιστημίου κ. Γιώργου Κοντογιώργη στην Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών στις 24.10.2018, στο πλαίσιο πανηγυρικής εκδήλωσης για την Εθνική Επέτειο της 28ης Οκτωβρίου και τη μνήμη του προστάτου της Θεσσαλονίκης Αγίου Δημητρίου, και ανακήρυξη του ομιλητή ως Αντεπιστέλλοντος Μέλους της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών.
