"Μια πολιτική απάτη που διαρκεί δύο αιώνες"

Γιώργος Κοντογιώργης, απομαγνητοφώνηση Ελένη Ξένου:

" Πριν από μερικές δεκαετίες -έχει σημασία να πω αυτό το συμβάν, γιατί δείχνει πώς εξελίσσονται τα πράγματα και θα μου το επιτρέψετε να το πω- πριν από μερικές δεκαετίες, δηλαδή στα μέσα της δεκαετίας του 1980, με είχε καλέσει ο πρόεδρος τότε της ευρωπαϊκής επιτροπής -ο Ζακ Ντελόρ- να μιλήσω σε μια ομάδα "προοπτικής" όπως την έλεγε, δηλαδή, σκέψης/στοχασμού για το μέλλον των κοινωνιών, των πολιτικών συστημάτων και λοιπά. Δηλαδή τι θα γίνει στα είκοσι/τριάντα χρόνια. Εξήγησα λοιπόν εκεί, ότι πρώτον πρέπει να έχουμε επίγνωση του πού βρισκόμαστε, είναι ένα σύστημα της εκλόγιμης μοναρχίας κι όχι δημοκρατίας, μην τρέφουμε λέω αυταπάτες, και, ότι οι κοινωνίες θα φτάσουν κάποια στιγμή πολύ σύντομα να διαπιστώσουν ότι, (για πολλούς λόγους που εξήγησα), δεν τις εκφράζει αυτό το σύστημα, διότι είναι παρένθετο, αποδίδεται στο κράτος και οι κοινωνίες παραμένουν στην ιδιωτεία. Και τις καλούν απλώς να χτυπούν την πόρτα του "μονάρχη" κάθε φορά που διαφωνούν μαζί του. Ότι δηλαδή δεν έχει καμία αντιπροσωπευτική βάση αυτό το σύστημα.
Σας πληροφορώ ότι δύο εκ των έξι μελών της ομάδας αυτής, (των μονίμων έξι μελών), έφυγαν -ο ένας μάλιστα Γερμανός, χτυπώντας και το χέρι πάνω στο τραπέζι, προσβεβλημένος που είπα ότι το σύστημα δεν είναι δημοκρατικό. Το έχω συναντήσει αυτό πάρα πολλές φορές και στις διδασκαλίες μου και στις συναντήσεις μου με συναδέλφους, διότι η καθολική αντίληψη των πραγμάτων, είναι ότι έχουμε έλλειμμα δημοκρατίας ή αντιπροσώπευσης. Δε έχουμε ούτε έλλειμμα δημοκρατίας ούτε αντιπροσώπευσης. Διότι δεν έχουμε ούτε αντιπροσώπευση, ούτε δημοκρατία. Σας άκουσα πριν να λέτε για το σύστημα αντιπροσώπευσης που αμφισβητείται. Εάν ήταν αντιπροσωπευτικό το σύστημα δεν θα αμφισβητούνταν. Διότι, στην αντιπροσώπευση, ο εντολέας/η κοινωνία αποφασίζει σε πρώτο και τελευταίο βαθμό. Σε ποιο σύστημα σήμερα στη Ευρώπη αποφασίζει η κοινωνία; Το να επιλέγει κανείς το "μονάρχη" της επόμενης τετραετίας, δε σημαίνει ότι το σύστημα είναι αντιπροσωπευτικό. Διότι η αντιπροσώπευση προκύπτει από τη σχέση που διαμορφώνεται ανάμεσα στη στιγμή που εκλέγεται ο νέος "μονάρχης" μέχρι τη ώρα που εκπνέει η προθεσμία της εντολής. Εκεί πού υπάρχει αυτή η σχέση; πείτε μου σας παρακαλώ! Όλες οι κοινωνίες στις δημοσκοπήσεις που είναι ο ακριβέστερος και μοναδικός τρόπος να ελέγχονται τα πράγματα και να εκφράζεται η βούληση της κοινωνίας, φανερώνουν ότι είναι σε προφανή και καθολική αντίθεση οι κοινωνίες απέναντι στις πολιτικές δυνάμεις, σ' αυτό που εκφράζουν και στα πολιτικά συστήματα όπως λειτουργούν. Αυτό είναι το κεντρικό πρόβλημα λοιπόν.
Αναφέρατε τη Γαλλία. Όπως και την Αγγλία, τη Μεγάλη Βρετανία. Κοιτάξτε, ήμουν στη Γαλλία πρόσφατα. Συνάντησα συναδέλφους. Όταν τους εξηγούσα ότι δεν γίνεται με παλαιά υλικά να δρα κανείς, δηλαδή με τις αξίες και τους θεσμούς και τους τρόπους πολιτικής του 18ου αιώνα που δίδαξε ο Διαφωτισμός, και ότι πρέπει να αναστοχαστούμε όλο αυτό το πλαίσιο κοινωνίας και πολιτικής, με κοιτούσαν -δε θα έλεγα για να απλουστεύσω, με ανοιχτό στόμα- αλλά, με προφανή αντίρρηση. Θεωρούσαν δηλαδή ότι αυτό είναι κάπου:: εξωπραγματικό. Ξέρετε τι σημαίνει αυτό; Σημαίνει ότι είναι πολύ μακριά. Όταν μιλάνε τα «κίτρινα γιλέκα» για "ανακλητότητα", τους έθετα το ερώτημα. Πού την τοποθετείτε αυτή την ανακλητότητα; Πώς θα την εκφράζει η κοινωνία αυτή την "ανακλητότητα"; Και μου λένε, με δημοψηφίσματα. Δηλαδή πόσα λέω δημοψηφίσματα μπορείτε να κάνετε σε μια επταετία που είναι η θητεία; Μου λένε, τρία-τέσσερα-πέντε-δέκα...
Α, και τις επόμενες μέρες δηλαδή και θέματα εκτός από αυτά που θα αποφασίζει ο λαός με το δημοψήφισμα, ποιος θα τα αποφασίζει; Καταλαβαίνεται δηλαδή ότι, οι άνθρωποι ζουν με ένα δεδομένο ότι τα πράγματα δεν δουλεύουν μέσα στην παρούσα κατάσταση, θεσμική και άλλη, αλλά σε ένα πλαίσιο "τρικυμίας εν κρανίω", διότι δεν υπάρχουν ακόμα διαμορφωμένες στα μυαλά των ανθρώπων οι προϋποθέσεις της επόμενης μέρας. Ενώ διαπιστώνουν ότι οι οικονομία με όχημα την τεχνολογία αλλά και πολλά άλλα έχουν μεταβεί στο μέλλον, οι κοινωνίες ζουν στον 18ο αιώνα. Και το χειρότερο; Η διανόηση. Αυτό που θεωρείται ότι είναι επιστήμη και είναι η πεμπτουσία της γνώσης. Επομένως πρέπει να αντιληφθούμε πρώτα πού ζούμε, τι εμπεριέχουν αυτές οι έννοιες με τις οποίες εναλλασσόμαστε στον λόγο και στην πράξη καθημερινά, τι απάτη δηλαδή περιέχει η έννοια της «δημοκρατίας» όπως διατυπώνεται σήμερα, η σύγχυση της με την «αντιπροσώπευση» για να ορίσουν ένα μοναρχικό κατεξοχήν πολίτευμα και τι σημαίνει ο αποκλεισμός των κοινωνιών.
Ξέρετε, όταν κάποιος αισθάνεται ότι τον στριμώχνουν, όταν του κλείνουν το στόμα και τη μύτη δηλαδή και δεν ακούγεται, κλωτσάει. Αυτό που συμβαίνει σήμερα λοιπόν και στη Γαλλία με τα «κίτρινα γιλέκα», που ολοένα και περισσότερο εκφυλίζονται βέβαια, και στην Βρετανία και παντού στον δυτικό κόσμο κυρίως, είναι η πλήρης αμφισβήτηση όλου αυτού του κατεστημένου που εννοεί να συνεχίζει να λειτουργεί ως ο αυθεντικός παραστάτης των συμφερόντων του νέου οικονομικού ηγεμόνα των αγορών. Που περιφρονούν την κοινωνία, που επιβάλλουν ένα καθεστώς ενιαίας σκέψης, οποιαδήποτε αντίρρηση την καλύπτουν με καταφρονητικούς όρους, όπως "λαϊκισμός", "εθνικισμός" και πολλά άλλα, καταλήγουν να ορίζουν τον παλαιό εαυτό τους ως "ακροδεξιά" πια. Ξέρετε, επιμένω να το λέω, η έννοια της ακροδεξιάς σήμερα, -μην πιάνετε την Ελλάδα, την εξαιρούμε διότι εδώ δεν υπάρχει αυτή η έννοια, η Χ.Α. δεν εκφράζει αυτή την έννοια της ακροδεξιάς- αλλά, στην Ευρώπη και στο δυτικό κόσμο, η έννοια της ακροδεξιάς είναι ο παλαιός εαυτός του φιλελευθερισμού. Δηλαδή, ο φιλελευθερισμός εντός του κράτους.
...
Εδώ και δεκαετίες, έχουμε επισημάνει πάρα πολλές φορές ότι διαμορφώνεται ένα καταλυτικό χάσμα, μεταξύ των κοινωνικών και των πολιτικών και οικονομικών ελίτ. Κυρίως των πολιτικών, γιατί μιλάμε για την πολιτική εδώ που διαμορφώνει τα πράγματα. Αυτό είναι δεδομένο. Αλλά, οι κοινωνίες ξέρετε, δεν είναι αυτές που διαμορφώνουν το πρόταγμα. Οι κοινωνίες, δηλαδή το σύνολο των ανθρώπων που συγκροτούν μια κοινωνία πολιτών σε μια χώρα, εκείνο που κάνουν είναι να εισπράττουν τις συνθήκες μέσα στις οποίες ζουν και να αντιδρούν αναλόγως. Εάν τους εκφράζουν οι παρούσες πολιτικές δυνάμεις θα, στεγαστούν στη μια ή στην άλλη ή στην τρίτη, εάν δεν τις εκφράζουν θα έρθουν άλλες, που θα "μυριστούν" το γεγονός ότι δεν τις εκφράζουν οι παλαιές δυνάμεις και θα εκφέρουν έναν διαφορετικό πολιτικό λόγο. Αυτή τη στιγμή λοιπόν τα πράγματα, δεν είναι διαμορφωμένα έτσι ώστε να υπάρχει στον ορίζοντα ένα άλλο εναλλακτικό προς την παρούσα κατάσταση σύστημα. Που θα αλλάζει δηλαδή την σχέση μεταξύ κοινωνίας και πολιτικής. Έχουμε μόνο "αντισυμβατικές" και όχι "αντισυστημικές" αντιδράσεις, δηλαδή πολιτικές εκφράσεις όπως είναι η Λεπέν, όπως είναι ο Τράμπ, όπως είναι οι συμπεριφορές επίσης στην Αγγλία, στην Ιταλία και λοιπά. Αυτό σημαίνει ότι είμαστε σε ένα μεταβατικό στάδιο. Που, οι κοινωνίες αντιδρούν γιατί αισθάνονται και ακολουθούν αυτούς που διατυπώνουν ακραία συνθήματα, ή παρωχημένες αντιλήψεις όπως ο παλαιός φιλελευθερισμός εντός του κράτους, και, βεβαίως αντιδρούν διότι αντιλαμβάνονται ότι οι άλλοι που μέχρι τώρα λέγανε ότι είναι φιλελεύθεροι ή σοσιαλιστές, ή κομμουνιστές ή Αριστεροί, έχουν γίνει τα βαποράκια των αγορών. Της διεθνούς των αγορών. Και μάλιστα, στιγματίζουν τις κοινωνίες ως ακροδεξιές, επειδή διαπιστώνουν το αδιέξοδό τους, διαπιστώνουν ότι τις καταχωνιάζουν στα έγκατα του Καιάδα, ότι περιορίζουν δηλαδή αυτό που κατέκτησαν με αίμα στο παρελθόν και τις κατηγορούν βεβαίως ότι είναι και αντιδραστικές και πολλά άλλα. Δηλαδή ότι αυτοί εκφράζουν και την πεμπτουσία. Λειτουργούν όπως ξέρετε, ο μέγας Ιεροεξεταστής που συμβόλισε ο Γκρέκο.
...
Οι εξελίξεις δεν μπορούν να γυρίσουν πίσω. Εάν μου επιτρέπεται και μου δίνεται λίγο χρόνο, θα εξηγήσω το εξής: «Πού βρισκόμαστε σήμερα». Προσέξτε! Συνηθίζουμε να ενοχοποιούμε αυτό που λέγεται "καπιταλισμός". Τι είναι ο «καπιταλισμός»; Είναι η νομισματική οικονομία, πρώτον. Εάν καταργήσουμε τη νομισματική οικονομία, που έχει ως αποτέλεσμα τη συσσώρευση πλούτου και λοιπά, (την παραγωγή πρώτα και στη συνέχεια τη συσσώρευση), εάν καταργήσουμε λοιπόν τη νομισματική οικονομία, πάμε στο παρελθόν. Πάμε στην εποχή των σπηλαίων. Τι μας είπε ο σοσιαλισμός την προηγούμενη περίοδο; Ότι το ζήτημα δεν είναι να καταργήσουμε τη νομισματική οικονομία με την έννοια του καπιταλισμού, αλλά, να πάρουμε το σύστημα απ' τον ιδιώτη (την οικονομία) και να την βάλουμε στο κράτος. Να γίνει «κρατικός» δηλαδή καπιταλισμός. Δεν έθεσε ποτέ θέμα συστήματος της νομισματικής οικονομίας. Δηλαδή, ο καπιταλισμός, δεν είναι μια αφηρημένη έννοια. Είναι η νομισματική οικονομία στην οποίαν όμως, διαχωρίζεται η ιδιοκτησία του συστήματος από την κοινωνία της εργασίας. Ο εργαζόμενος θα πάει, θα πουλήσει την εργασία του, άρα την ελευθερία του και θα πάει σπίτι του παίρνοντας αμοιβή γι' αυτό. Ο ιδιοκτήτης της οικονομίας όμως, της νομισματικής οικονομίας, είναι εκεί και διοικεί την οικονομία. Αυτός αποφασίζει ποιον θα διορίσει ή ποιον θα απολύσει, τι θα κάνει τον πλούτο του. Πώς λοιπόν θα ρυθμιστεί αυτό ώστε να μπορέσει να λειτουργήσει μέσα σε ένα άλλο περιβάλλον που θα ωφελεί την κοινωνία, που δεν θα τρώει τις σάρκες της κοινωνίας, αλλά θα εντάσσεται μέσα σ' αυτήν και θα πληρώνει το κόστος; Δηλαδή θα γίνεται η αναγκαία αναδιανομή προς όφελος όλης της κοινωνίας, αφού αυτή του δημιουργεί και τις προϋποθέσεις να λειτουργήσει; Δύο τρόποι υπάρχουν. Ή συνειδητοποιώντας ότι το σύστημα της νομισματικής οικονομίας, δηλαδή ο καπιταλισμός φταίει και όχι η νομισματική οικονομία αυτή καθεαυτή και να αλλάξουμε το σύστημά της, ή να αποφασίσουμε να αλλάξουμε το πολιτικό σύστημα, ώστε αυτό να ρυθμίζει πώς θα λειτουργήσει το όλον πολιτικό σύστημα. Ποιος θα κερδίζει τι και πώς θα δημιουργούνται οι όροι κοινωνικής συνοχής και λοιπά. Αυτό, ούτε το ένα ζήτημα τίθεται σήμερα ούτε το άλλο. Νομίζουμε ότι η ιστορία άρχισε και τελειώνει με το σήμερα.
Το πρόβλημα λοιπόν είναι να κατανοήσουμε κάτι το οποίο μας διαφεύγει στο πολιτικό επίπεδο. Ποιο είναι αυτό; Ότι τι «κράτος» και το «πολιτικό σύστημα» είναι δύο διαφορετικές έννοιες. Το ότι ταυτίζονται σήμερα και όταν μιλάμε για κράτος εννοούμε πολιτικό σύστημα και το αντίθετο, έχει καίριες επιπτώσεις για το πώς ρυθμίζουμε τα πράγματα. Διότι, το πολιτικό σύστημα, είναι κάτι που του ανήκει σήμερα του κράτους, διότι βρισκόμαστε σε ένα βρεφικό στάδιο. Οι κοινωνίες δεν διεκδικούν οτιδήποτε απ' την πολιτική, εκτός απ' το να χτυπούν την πόρτα του "μονάρχη". Το πολιτικό σύστημα όμως αποφασίζει -και όχι το κράτος- ποιος, πώς και για ποιον θα πολιτευθεί. Ποιος θα κατέχει δηλαδή το πολιτικό σύστημα, πώς θα πολιτεύεται και με ποιες πολιτικές. Εμείς λοιπόν αποφασίσαμε σήμερα, ότι το πολιτικό σύστημα αντί να το κατέχει ο απόλυτος "μονάρχης", το κατέχει ένα «νομικό πλάσμα» που είναι το κράτος και βάζουμε στη θέση του για να πάρει φωνή και βούληση, έναν "μονάρχη" τετραετίας ή επταετίας και όχι έναν ισόβιο "μονάρχη". Αν δεν το συνειδητοποιήσουμε αυτό, αν δηλαδή δεν καταλάβουμε ότι ο "ένας" είναι εφιαλτικό να αποφασίζει για τις τύχες μιας ολόκληρης κοινωνίας, αφού δεν τον αποδεχόμαστε να αποφασίζει για τη δική μας προσωπική τύχη, δε μπορεί να δοθεί άλλη λύση στο πρόβλημα. Θα είμαστε διαρκώς ανοιχτοί στα ζητήματα.
Σήμερα λοιπόν, ο εκάστοτε πρωθυπουργός ή πρόεδρος, Μακρόν ή Τσίπρας ή οποιοσδήποτε, είναι και εντολέας και εντολοδόχος. Αντιλαμβανόμαστε τι σημαίνει αυτό; Σημαίνει ότι δεν έχουν ούτε τις αντοχές, ούτε τη βούληση, εκτός απ' την προσωπική βούληση, να ηγεμονεύσουν πολιτικά, να είναι στην επιφάνεια, δεν έχουν καμία δυνατότητα να αντιπαραταχθούν με αυτό το θηρίο που λέγεται «οικονομία των αγορών, δηλαδή η οικονομία που αναπτύσσεται σε πλανητικό επίπεδο και την οποία δεσπόζει το χρηματοπιστωτικό σύστημα. Εκεί είναι το κεντρικό πρόβλημα λοιπόν. Και, για να λυθεί αυτό το πρόβλημα, αυτός ο γρίφος, πρέπει να αποσπαστεί ένα μέρος του πολιτικού συστήματος, δηλαδή αυτό που έχει να κάνει με την ιδιότητα του εντολέα και να δοθεί συνολικά στην κοινωνία. Αυτό όμως προϋποθέτει ΠΡΟΤΑΓΜΑ! Να ξέρουμε τι είναι «αντιπροσώπευση», γιατί; το παρόν σύστημα δε είναι αντιπροσωπευτικό και πώς θα γίνει. Άρα, πώς θα θεσμιθεί η βούληση της κοινωνίας, πώς η κοινωνία θα αποφασίζει δηλαδή σε καθημερινή βάση και όχι μια φορά κάθε τόσο, αυτό σημαίνει επίσης ότι θα πρέπει να ξέρουμε τι περιέχεται στην έννοια του εντολέα. Δε χρειάζεται να πάμε μακριά. Μερικές χιλιάδες χρόνια πίσω ξέρετε, στην εποχή του Σόλωνα. Ο Σόλωνας καθιέρωσε το αντιπροσωπευτικό σύστημα. Αντιλαμβάνεστε πόσο πίσω απ' τον Σόλωνα είμαστε ακόμη; Ο Σόλωνας λοιπόν, καθιέρωσε το αντιπροσωπευτικό σύστημα. Δηλαδή, δημιούργησε την κοινωνία, άρα τη βούληση της κοινωνίας, θεσμικό παράγοντα για να λαμβάνονται οι αποφάσεις, και της έδωσε το «εκλέγειν», το «ελέγχειν» τον πολιτικό, το «ανακαλείν», το «ευθύνειν» να ευθύνεται για τις παρεκβάσεις του ή για τα λάθη ή για τη βλάβη της κοινωνίας και για το γενικό πλαίσιο μέσα στο οποίο θα πολιτεύεται. Τον σκοπό της πολιτικής.
Τον σκοπό της πολιτικής λοιπόν τον καθορίζει το πολιτικό σύστημα. Αν δεν αποσπάσουμε ένα μέρος του πολιτικού συστήματος να το μεταφέρουμε στην κοινωνία, μέρα άσπρη δε πρόκειται ποτέ να δούμε.
...
Εάν συνειδητοποιήσουμε τι θέλουμε, πρώτον, εάν δηλαδή ένα μέρος της κοινωνίας -ένα ποσοστό, πέντε, δέκα τοις εκατό- βγει στην επιφάνεια και πει "θέλω αντιπροσώπευση", αλλά με συνείδηση του τι σημαίνει αντιπροσώπευση κι όχι αυτές τις ανοησίες της καθεστωτικής ολιγαρχίας περί αμμεσοδημοκρατίας, εάν βγει και πει "θέλω αντιπροσώπευση", θα έρθουν οι πολιτικές δυνάμεις εκείνες που θα τρέξουν να πάρουν την ψήφο της για να ηγεμονεύσουν. Άρα θα μεταβάλλουν την αντιπροσώπευση σε πολιτικό πρόταγμα, που θα συζητείται θέλουν δε θέλουν στο επίπεδο της πολιτικής ζωής. Αυτό είναι δεδομένο. Το πόσο εύκολο είναι η κοινωνία να εκφράζεται; Προσέξτε! Σημασία δεν έχει να συγκεντρώνεται και να ασχολείται καθημερινά ο καθημερινός άνθρωπος, το ότι συγκεντρώνονταν στην Αθήνα στην Πνύκα, είναι γιατί δεν είχαν άλλο τρόπο να συναγάγουν οι Αθηναίοι τη βούλησή τους. Να βγάλουν μια κοινή απόφαση. Σήμερα έχουμε χίλιους δύο τρόπους! Δε θα χρειαστεί να μετακινηθεί κανείς απ' τη δουλειά του, απ' το σπίτι του ή από οπουδήποτε. Και λέω στο επίπεδο της τεχνολογίας της επικοινωνίας θα συγκροτηθεί το πολιτικό σύστημα. Υπάρχει κανείς σήμερα που αντιμετωπίζει τη τεχνολογία της επικοινωνίας (το ίντερνετ), όχι ως στοιχείο όπως στην καθημερινή μας ζωή διαδήλωσης/διαμαρτυρίας, αλλά ως πολιτικού συστήματος; Να το συγκροτήσουμε ως πολιτικό σύστημα και εκεί να συναντιόμαστε; Όχι. Γιατί δεν υπάρχει το πρόταγμα. Αλλά πάμε σε κάτι πολύ πιο απλό. Αυτή η λατρεία των δημοσκοπήσεων. Και η ακρίβεια με την οποία διατυπώνει τη βούλησή της η κοινωνία όπως ξέρουμε. Εννοείται εάν διαμορφώσουμε και ένα σύστημα δημοσκοπήσεων, θα ήταν ακριβώς η ακρίβεια της στιγμής! Εάν λοιπόν εισάγαμε εκεί, τη διαβούλευση, την ενημέρωση, θα είχαμε την ευχέρεια να αντλήσουμε τη βούληση της κοινωνίας ανά πάσα στιγμή, σε καθημερινή βάση, για τα μείζονα τουλάχιστον ζητήματα της χώρας; Της όποιας χώρας; Άρα λοιπόν, με τον ΔΗΜΟΣΚΟΠΙΚΟ ΔΗΜΟ που εισάγω και τη απάντηση που δίνουν πολλοί, ότι δεν κυβερνούν με βάση τις δημοσκοπήσεις, αλλά τις λατρεύουν για να ξέρουν πώς θα χειραγωγήσουν την κοινωνία και πώς θα την κατευθύνουν, έχουμε την απόλυτη δυνατότητα να βάλουμε την κοινωνία στην πολιτική σκηνή σε καθημερινή βάση και να καθιερώσουμε το σύστημα της αντιπροσώπευσης. Αφήστε που, υπάρχει και η απλή δυνατότητα της ζωντανής λειτουργίας του ΔΗΜΟΣΚΟΠΙΚΟΥ ΔΗΜΟΥ που έχει όχι μόνο απάντηση στο ΝΑΙ ή ΟΧΙ αλλά και διαμορφωτική παρέμβαση.
Άρα λοιπόν, η δυνατότητα υπάρχει, το πρόταγμα λείπει και η δυνατότητα αυτή είναι υπαρκτή. Αναλογηστείτε. Εάν στη Γαλλία, ή εάν στην Ελλάδα ή στις Ηνωμένες Πολιτείες ή οπουδήποτε, έπρεπε για να διαμορφωθεί μια πολιτική απόφαση ή ένας νόμος, να ζητηθεί σε τελική ανάλυση και η γνώμη της κοινωνίας, ποιο θα ήταν το μείγμα της πολιτικής και η απάντηση σε όλους αυτούς που μας λένε ότι υπάρχει μόνο μια πολιτική.
Το ζήτημα δεν είναι να καταργήσουμε την παγκόσμια ανάπτυξη της οικονομίας. Το ζήτημα δεν είναι να καταργήσουμε τον καπιταλισμό, να τον ενθαρρύνουμε να παράγει πλούτο. Το ζήτημα είναι να αλλάξουμε σύστημα, ώστε να εντάξουμε το ατομικό στο συλλογικό. Να μην θεωρούμε ότι το συλλογικό είναι εχθρός του ατομικού, αλλά το αντίθετο. Να το εντάξουμε μέσα στο συλλογικό, για να γίνει κοινό αγαθό. Διότι το συλλογικό επιτρέπει στο ατομικό να παράγει και να αναδεικνύεται. Δεν γίνεται λοιπόν να το έχουμε απέναντι γιατί τα ιδιωτικά συμφέροντα πρέπει να υπερισχύουν του συλλογικού."