Ο ελληνικός κόσμος μας διδάσκει την κατεύθυνση της εξέλιξης

ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΟΝΤΟΓΙΩΡΓΗΣ

Απομαγνητοφώνηση, Ελένη Ξένου.
(Απόσπασμα από τη διάλεξη του Καθηγητή Πολιτικής Επιστήμης Γιώργου Κοντογιώργη, "Τι είναι και τι δεν είναι δημοκρατία" - 2012)
Οι αρνητικές εξελίξεις των τελευταίων δεκαετιών καθιστούν επιτακτικά αναγκαία την απελευθέρωση της ανθρώπινης σκέψης από τις «βεβαιότητες» που δημιούργησε ο δυτικοευρωπαϊκός Διαφωτισμός. Μία από αυτές είναι η έννοια της δημοκρατίας. Η νεωτερική σκέψη διατείνεται ότι πέτυχε το θαύμα: το σύστημά της, που δεν είναι ούτε δημοκρατικό ούτε αντιπροσωπευτικό, θεωρεί ότι συγκεντρώνει και τα δύο στοιχεία στους κόλπους του, τη στιγμή που, ούτως ή άλλως, δημοκρατία και αντιπροσώπευση είναι πολιτείες ασύμβατες μεταξύ τους.

[...]

Η ελευθερία στη δημοκρατία -(εδώ, επικαλούμαι τον Αριστοτέλη, δεν εφευρίσκουμε κάτι, άρα, την ιδεολογία της δημοκρατίας που μας μεταφέρει ο Αριστοτέλης ως πηγή)- περιλαμβάνει ένα σκέλος που είναι, αυτό της μη εξάρτησης του ανθρώπου απ’ τη φύση. Της απελευθέρωσης του ανθρώπου απ’ την φύση. Να μην είναι δηλαδή υποχρεωμένος, αναγκασμένος, να αναζητά τα προς το ζην. Να βρει τρόπους να απελευθερωθεί απ’ την ανάγκη να κουραστεί, να εργαστεί, για να επιβιώσει. Το έθεσαν αυτό.

Το δεύτερο είναι, να μεταθέσει σε άλλο επίπεδο, την έννοια του «αγαθού». Τι συμβαίνει σήμερα; Ποιος θεωρείται περιθώριο σήμερα; Δηλαδή, απόβλητος της κοινωνίας; Ο άνεργος. Ο Ησίοδος τι μας λέει; “Άλλοτε, όνειδος ήταν η αεργία. Τώρα” λέει, “όνειδος είναι η εργασία”. Εννοούσε η εξαρτημένη κυρίως εργασία. Ξέρετε τι σημαίνει αυτό; Ότι, στις πρώιμες αυτές κοινωνίες -(που ζούμε και στην εποχή μας)- η εργασία είναι ιδεώδες, όχι μόνο ως μέσον για να αντλήσει κανείς υπεραξία, (απαλλοτριώνει την ελευθερία του για να πάρει έναν μισθό, παραδείγματος χάρη να ζήσει τον υπόλοιπο χρόνο της μέρας όπως αυτός θέλει να οργανώσει την ιδιωτική του ζωή), αλλά, είναι και κάτι πάρα πάνω. Είναι αγαθό. Αυτό που βλέπουμε σε ορισμένους, να θεωρούν ότι μόλις πάρουν τη σύνταξη μαραζώνουν γιατί δεν έχουν κάτι να κάνουν, είναι, το ακραίο όριο μιας αντίληψης ότι, η εργασία είναι αγαθό! Είναι τρόπος ζωής που απολαμβάνει κάποιος όπως απολαμβάνει ένα γλυκό ή ένα καλό φαγητό. Είναι μέρος αυτού του αξιακού συστήματος. Η εργασία κι όχι η ελευθερία (σ’ αυτό το επίπεδο).

Σημαίνει επομένως ότι, κάτι αλλάζει. Μέσω της εργασίας παραδείγματος χάρη θα υπάρξει κοινωνική εξέλιξη και καταξίωση. Αντιθέτως, εκεί που, δεν ζούμε στο καθεστώς αυτής της πρώιμης εποχής, η αεργία είναι το μέσον της κοινωνικής καταξίωσης και κοινωνικής ανόδου. Βλέπεται μια αντίφαση που ξεπερνάει τη σκέψη μας; Γιατί θα με ρωτήσετε: “μα πώς γίνεται να είσαι άεργος και συγχρόνως, να είσαι εσύ που δεν αποτελείς περιθώριο και περιθώριο να αποτελεί αυτός που βρίσκεται σε σχέση εξαρτημένης εργασίας”. (Αυτά είναι της δημοκρατίας λόγια. Δεν είναι δικά μου. Εγώ σας τα μεταφέρω όπως ακριβώς αναπτύχθηκαν αυτή την περίοδο).

Και, ερχόμαστε στο πώς θα πραγματοποιηθεί. Θα, έχετε υποθέτω υπόψη σας ότι, η γλώσσα μας είναι η μόνη στον κόσμο που ορίζει την εργασία αρνητικά. Είτε ως δουλεία (εκεί που υπάρχει εξάρτηση/ δουλειά), είτε ως έλλειψη σχόλης (ασχολία). “Με τι ασχολείσαι” λέμε. “Σχόλασα”. Τι σημαίνει αυτό; Σημαίνει ότι κληρονομήσαμε τις έννοιες της εποχής της δημοκρατίας χωρίς το περιεχόμενο. Δεν είναι η πρώτη φορά σ’ αυτό. Σε όλα! Στην έννοια της πολιτείας, στην έννοια της δημοκρατίας, στην έννοια του κοσμοπολίτη. Όλες οι έννοιες που δημιούργησαν οι συνθήκες της κάθε εποχής που διήρχετο ο ελληνικός κόσμος, σήμερα που καταργήθηκε το σύστημα (ο κόσμος αυτός, το κοσμοσύστημα), βλέπουμε ότι παραμένουν οι έννοιες αλλά, κατά παραφθοράν. Απογυμνωμένες δηλαδή από το περιεχόμενό τους. Και τους δίνουμε άλλο περιεχόμενο. «Πόλις», είναι η πόλη της Αθήνας δεν είναι το κράτος. Είναι το αστικό κέντρο. «Πολιτεία», είναι πάλι η πόλη της περισσότερες φορές. Το «κράτος», το μεθερμηνεύουμε ως «δημοκρατία», αντί ως «πολιτεία». Και πολλά. Όλη η ορολογία έχει διαφθαρεί όχι παραφθαρεί απλώς. Αλλά, εν πάση περιπτώσει, η έννοια αυτή της «ασχολίας», έχει πολύ μεγάλη σημασία για τον χρόνο που γεννήθηκε. Καθώς εξελισσόμαστε από την σολώνεια (την προ-αντιπροσωπευτική ως προς το πολιτικό πεδίο, αλλά, της ατομικής ελευθερίας σύστημα αξιακό που είναι αυτό) προς την κλασική εποχή, διαπιστώνουμε ότι αρχίζει να καλλιεργείται η έννοια της σχόλης. Ο Ησίοδος αυτό το μήνυμα μας μεταφέρει. Είναι στο μεταίχμιο. Η έννοια της σχόλης. Τι σημαίνει «σχόλη»; Στην εποχή μας, η σχόλη, ταυτίζεται ουσιαστικά με τη μη-εργασία. Με άλλα λόγια, με την τεμπελιά, με την απαξίωση κάθε δραστηριότητας, αλλά η έννοια της «σχόλης» στην εποχή της πόλης, έχει ένα εντελώς διαφορετικό περιεχόμενο. Η «σχόλη» ορίζει, το ιδεώδες της απελευθέρωσης του ανθρώπου από τους φυσικούς καταναγκασμούς και από τους κοινωνικούς καταναγκασμούς. Δηλαδή απ’ την εξάρτηση απ’ την ανάγκη να βρει, να αναζητήσει την τροφή του απ’ την φύση και την, απελευθέρωσή του από τις κοινωνικές εξαρτήσεις που συνεπάγεται έστω η ενασχόληση αυτή με την ανάγκη να αποκτήσει το εισόδημα που του χρειάζεται για να ζήσει την ιδιωτική του ζωή. Δεν σημαίνει όμως, το δικαίωμα στην τεμπελιά. Σημαίνει κάτι άλλο. Την μεταφορά του στο πολιτικό σύστημα.

[...]