«Τι είναι πολιτική»ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΟΝΤΟΤΟΓΙΩΡΓΗΣ
Η έννοια του Διαφωτισμού κι άλλα πολλά από τον Καθηγητή Πολιτικής Επιστήμης, Γιώργο Κοντογιώργη.
Aπόσπασμα από τον κύκλο διαλέξεων του Kαθηγητή, με θέμα: «Τι είναι πολιτική».
Aπόσπασμα από τον κύκλο διαλέξεων του Kαθηγητή, με θέμα: «Τι είναι πολιτική».
Απομαγνητοφώνηση, Ελένη Ξένου.
Γιώργος Κοντογιώργης:
(...) "Ολόκληρο το «εννοιολογικό οπλοστάσιο» της εποχής μας που αφορά στα κοινωνικο/πολιτικά και οικονομικά ζητήματα -και δεν αναφέρομαι μόνο στην ελληνική γλώσσα παγκόσμια- έχει να κάνει με την ελληνική Γραμματεία. Δηλαδή με τις πραγματικότητες της εποχής της πόλης. Για να μην πούμε ότι και ως προς πολλά άλλα έχει να κάνει και με τις πραγματικότητες της εποχής της ελληνικής οικουμένης μέχρι και πέραν το τέλος του Βυζαντίου.
Τι συνέβη όμως; Η νεότερη εποχή, κατά τη διαδικασία της μετάβασής της στην εποχή μας, δηλαδή της μετάβασης απ΄τη φεουδαρχία στον ανθρωποκεντρισμό, στις κοινωνίες με ατομική και μόνο ελευθερία όπως είναι σήμερα, πέρασαν διάφορα στάδια σ΄ αυτήν την σχέση που είχαν με την αρχαιότητα όπως λέγεται. Στην αρχή, έμπλεοι θαυμασμού, μίλησαν για Αναγέννηση. Η έννοια της Αναγέννησης δεν είναι το ξαναγέννημα, δηλαδή η μετάβαση απ΄τη φεουδαρχία στον ανθρωποκεντρισμό. Δηλώνει την ανάγκη να ανασυγκροτηθεί η αρχαιότητα, διότι καλύτερο δεν έχει να δείξει ο νεότερος κόσμος. Άρα, "να τους μοιάσουμε". Όλα κατέτειναν προς τα εκεί. Άλλο ότι η δυναμική μετά δημιούργησε το καινούργιο. Μέσα σ΄αυτό λοιπόν το περιβάλλον, βρισκόμαστε σε μια πραγματικότητα η οποία δημιουργεί ορισμένες αντιφάσεις.
Η πρώτη αντίφαση: Το γεγονός ότι, ανοίγοντας Πλάτωνα, Αριστοτέλη, οτιδήποτε, διαβάζουν περί «ελευθερίας». Βρίσκουν την έννοια «δημοκρατία». Και αφενός, δεν έχουν κατορθώσει να την αποκωδικοποιήσουν -να βρουν όχι απλώς την περιγραφή της, αλλά, τον ίδιο τον σκοπό της και τον χρόνο της- αλλά συγχρόνως αρχίζουν να διαπιστώνουν ότι δεν τους ενδιαφέρει αλλά και δεν τη θέλουν.
Ο Διαφωτισμός, σηματοδοτεί ακριβώς αυτό το στάδιο της μεθάρμοσης των εννοιών που αντλούνται από την πόλη. Θα πιάσουν τη «δημοκρατία» και θα την ορίσουν με βάση το σημερινό πολιτικό σύστημα που επεξεργάστηκαν τότε, δηλαδή του μη αντιπροσωπευτικού και μη δημοκρατικού πολιτικού συστήματος. Θα πιάσουν την «ελευθερία» και θα την ορίσουν όπως το είπαν προηγουμένως. Την «ισότητα» το ίδιο. Εάν ανοίξουμε ένα οποιοδήποτε εγχειρίδιο σήμερα για να δούμε πώς ορίζεται η δημοκρατία θα διαπιστώσουμε ότι αγνοείται ακόμη και σήμερα η έννοια κι ο σκοπός της δημοκρατίας. Θα διαπιστώσουμε ότι αγνοείται ακόμη και σήμερα και διδάσκεται με τον τρόπο που είπαμε η ελευθερία, δηλαδή ως δήθεν έχοντες καθολική ελευθερία στο ατομικό, κοινωνικό και πολιτικό, την στιγμή που είμαστε μόνο ατομικά ελεύθεροι. Θα διαπιστώσουμε ότι την έννοια της ισότητας, την προσανατολίζουν μόνο στα ζητήματα που έχουν να κάνουν με την ατομική μας ελευθερία. Διότι ισότητα δεν είναι ένα αγαθό, είναι ένα μέτρο με βάση το οποίο καθορίζουμε τη ζωή μας. Ένα μέτρο για την στάθμιση της ελευθερίας μας. Η ελευθερία η ατομική με τι προσεγγίζεται; Με μέτρο το νόμο, αν είμαστε ίσοι ενώπιον του νόμου και στην κοινωνική της εκδοχή με μέτρο την ισότητα ενώπιον της ιδιοκτησίας. Το σοσιαλισμό. Όμως, αν υπάρχει κάτι που διαφοροποιεί τον φιλελευθερισμό με τον σοσιαλισμό σ΄αυτά τα ζητήματα που ταυτίζονται, είναι το ακροατήριο στο οποίο απευθύνεται ο καθένας. Αν θέλουμε δηλαδή -ο φιλελευθερισμός- να δώσουμε έμφαση στη λεγόμενη αστική τάξη, στα ανώτερα και στα μεσαία κοινωνικά στρώματα, ή αν θέλουμε να δώσουμε έμφαση στα λιγότερο ευνοημένα κοινωνικά στρώματα. Τις δυνάμεις της εργασίας όπως λέγονται. Σ΄αυτό το πλαίσιο, η διαφορά τους δεν έγκειται σε, όπως είπαμε στο σύστημα ή στις πολιτικές. Αλλά στον τρόπο της μετάβασης από την εποχή της φεουδαρχίας στη νεότερη εποχή. Οι μεν που προηγήθηκαν προέβαλαν ακριβώς την έννοια του φιλελευθερισμού, γιατί είχαν προλάβει οι νέες δυνάμεις του εμπορίου και της μεταποίησης να δημιουργηθούν και να καθορίσουν τα πράγματα, εκεί δε που υπήρξε το αδιέξοδο στην εξέλιξη αυτή γιατί ήρθε με πολύ μεγάλη καθυστέρηση, όπως παραδείγματος χάρη στη Ρωσία στις αρχές του 20ου αιώνα ή στην Κίνα στο μέσον και προς το τέλος του 20ου αιώνα, εκεί, υπήρξε η βίαιη ανατροπή. Και πώς θα υπήρχε η βίαιη ανατροπή; Εξαφανίζοντας κάθε στοιχείο ισχύος του παλαιού καθεστώτος. Δηλαδή, ιδιοκτησίας. Που δίνει τη δύναμη στους φεουδάρχες ή στους αστούς, ή σε οποιουσδήποτε άλλους. Μέσα λοιπόν σ΄αυτό το περιβάλλον, οικοδομήθηκε η ιδεολογία της δημοκρατίας και όχι η γνωσιολογία της δημοκρατίας.
Έτσι, διδαχθήκαμε ότι, δεν υπάρχει δεύτερη εκδοχή οργάνωσης κοινωνικής, οικονομικής και πολιτικής των κοινωνιών, παρά μόνον αυτή που διδάσκει η εποχή του Διαφωτισμού και η μετέπειτα περίοδος. Η εποχή του Διαφωτισμού και της μετέπειτα περιόδου λοιπόν, δηλώνει, αυτό το οποίο περιγράψαμε προηγουμένως. Δηλαδή, την αυστηρή διαφοροποίηση της ιδιοκτησίας των συστημάτων, και, την ατομική ελευθερία ενός εκάστου μέσα σ΄αυτό το περιβάλλον της κοινωνίας. Εν προκειμένω, αντιτείνεται το ατομικό με το συλλογικό. Αλλά το συλλογικό, δεν ανήκει στην κοινωνία. Όταν μιλάμε για συλλογικό σήμερα, δεν εννοούμε την κοινωνία όπως είπαμε, αλλά αυτούς που κατέχουν το αποφασιστικό δικαίωμα να αποφασίζουν για το τι είναι συλλογικό, τι είναι η βούληση της κοινωνίας, ποιο είναι το συμφέρον της και ποιο όχι.
Διδάσκεται σήμερα, ιδίως από τους θεολογούντες, που θέλουν να αντιτείνουν την ορθοδοξία στον καθολικισμό ή στον προτεσταντισμό, η άποψη ότι η Δύση αποτελεί ένα διαφορετικό μοντέλο που αντίκειται στον Ελληνισμό. Είναι λάθος! Η Δύση δεν αντιπροσωπεύει ένα διαφορετικό μοντέλο. Αντιπροσωπεύει όπως θα δούμε στο σύνολο της εξέλιξης ανθρώπου με όρους ελευθερίας, την αυστηρά πρώιμη εποχή. Όταν μιλάμε για αυστηρά πρώιμη εποχή -πρώιμη ανθρωποκεντρικά εποχή- δηλαδή των κοινωνιών εν ελευθερία.
Την αντίστοιχη εποχή στην πόλη την βρίσκουμε στην προ-Σολώνεια περίοδο. Τις ίδιες αξίες, τους ίδιους θεσμούς, την ίδια σχέση κοινωνίας και οικονομίας, την ίδια σχέση κοινωνίας και πολιτικής, τις ίδιες παραμέτρους που κινούν την εξέλιξη και τις ανθρώπινες σχέσεις.
Δεν έχουμε τον χρόνο να ασχοληθούμε διεξοδικά μ΄αυτό, θα το δούμε όμως στη συνέχεια όταν αναζητήσουμε διαφορετικές μορφές/τρόπους συγκρότησης του συλλογικού, τι σημασία έχει να ξεκαθαρίσουμε αυτό το τοπίο. Υπάρχει μόνο μία αλλά πολύ σημαντική διαφορά! Που προκαλεί και πάρα πολλές από αυτές τις συγχύσεις που, έχουμε επισημάνει. Ποια είναι αυτή; Το γεγονός της μετάβασης από την κοινωνία της μικρής κλίμακας που είναι η κοινωνία της πόλης, την κοινωνία της μεγάλης κλίμακας που είναι η κοινωνία του λεγόμενου κράτους-έθνους. Κοινωνίες των μεγάλων εδαφικών κρατών είχαμε και στο ιστορικό παρελθόν. Αλλά, ήταν δεσποτικές κοινωνίες. Γι΄αυτό και δεν μπορούσαν να δημιουργήσουν τις προϋποθέσεις αυτής της εξέλιξης αυτών των κοινωνιών εν ελευθερία. Οι κρατικές δεσποτείες όπως θα τις λέγαμε, δηλαδή, πρακτικά, η Αίγυπτος η φαραωνική, η Περσία, η Κίνα, η Ινδία, αυτό που αποκλήθηκε στους νεότερους χρόνους ασιατική Δεσποτεία, αποτελούν την κορωνίδα της εξέλιξης των δεσποτικών κοινωνιών. Αλλά, είναι δεσποτικοί πολιτισμοί. Δε συγκροτούν κοινωνίες εν ελευθερία. Ο ελληνικός κόσμος με τη μικρή κλίμακα της πόλης συγκρότησε για πρώτη φορά αυτό το πρωτόγνωρο για την Ιστορία της ανθρωπότητας γεγονός. Γι΄αυτό απαντά και στις διαφορές που υπάρχουν μεταξύ του ελληνικού κόσμου και του ασιατικού κόσμου. Θα έχετε ακούσει για την περίφημη Μαύρη Αθηνά, για διάφορα άλλα, για τις καταβολές του ελληνικού κόσμου απ΄την Ανατολή και ούτω καθεξής. Δεν είναι αυτό το ζήτημα. Ένας ναός στην Ασία και ένας ναός στον κόσμο των πόλεων, είναι ένας ναός αφιερωμένος στο θεό ή στους θεούς. Δεν παύει όμως να έχει διαφορετική λειτουργία/θέση μέσα στον κοινωνικό ιστό. Ο ένας υπηρετεί την εξουσία του ιερατείου και της κρατικής δεσποτείας, ο άλλος είναι το κέντρο της συνάντησης των μελών της κοινωνίας όπου θα θεραπεύσουν την ανάγκη τους για τη λατρεία του θείου. Είναι δύο διαφορετικά πράγματα. Ο ένας είναι ανοιχτός και συγκεντρώνει την κοινωνία εν είδη ατόμων που συγκροτούνται με όρους ελευθερίας, ο άλλος για να λειτουργήσει ως η νομιμοποιητική συνιστώσα για να επιβεβαιωθεί η εξουσία του ιερατείου και της πολιτικής εξουσίας.
Άρα λοιπόν, η σημερινή μας εποχή, έχει αυτό το χαρακτηριστικό γνώρισμα της μεγάλης κλίμακας. Άρα της ανάγκης για συνεχίσει αυτό το οποίο δημιούργησε η πόλη, να κινητοποιήσει πολύ μεγαλύτερες ανθρώπινες ιδιότητες τις οποίες δεν χρειαζόταν να κινητοποιήσει ο άνθρωπος της πόλης. Για παράδειγμα, σε κάποια φάση ο άνθρωπος της πόλης φαντάστηκε ότι θα μπορούσε να βρει τον τρόπο από αέρος να μετακινείται, Ίκαρος, Δαίδαλος, (.) αλλά δεν χρειάστηκε να κινητοποιήσει τέτοιες δυνατότητες. Το ίδιο κι όταν συνέβη για τους ίδιους λόγους να εφευρεθεί ο ατμός, δεν έγινε αντικείμενο της οικονομικής διαδικασίας. Αντιθέτως, οι ανάγκες και η δυναμική που που προκαλούσε τους νεότερους χρόνους αυτή η ανάπτυξη των κοινωνιών εν ελευθερία στη μεγάλη κλίμακα, προκάλεσε και την ανάγκη να κινητοποιηθεί ο ανθρώπινος νους για να δημιουργήσει τις συνθήκες ώστε να λειτουργήσει και μ΄αυτόν τον τρόπο και να εξελιχθεί ο κοινωνικός άνθρωπος. Το ηλεκτρικό που έχουμε σήμερα, σ΄αυτό απαντάει. Ή η τυπογραφία και τώρα το ηλεκτρονικό βιβλίο σ΄αυτό απαντάει. Η ίδια η τεχνολογία της επικοινωνίας τον ίδιο σκοπό έρχεται να εξυπηρετήσει. Όπως και οι μεγάλες οδικές, σιδηροδρομικές ή αεροπορικές αρτηρίες που αναπτύσσονται στον κόσμο. Αλλά, υπάρχει αυτή η διαφορά. Μεταξύ της κλίμακας και του σταδίου μέσα στο οποίο αναπτύσσεται η ανθρώπινη κατάσταση. Του ανθρωποκεντρισμού. Έχουμε εγκατασταθεί στη μεγάλη κλίμακα, έχουμε ήδη δημιουργήσει ένα ευφυές περιβάλλον το οποίο καλούμαστε να λειτουργήσουμε για να μην ανήκουμε στην εποχή των σπηλαίων, αλλά παρ΄όλα αυτά, είμαστε σε ένα ανθρωποκεντρικό στάδιο το οποίο μόλις έχει ξεκινήσει. Κι αυτό το στάδιο κρίνει το καθεστώς που είμαστε μέσα. Έχουμε κατακτήσει πολύ μεγαλύτερη ευημερία ή η ατομική μας ελευθερία είναι κατά πάσα πιθανότητα πολύ ανώτερη από αυτήν που είχαν οι Έλληνες των πόλεων στην προ-Σολώνεια εποχή, αλλά παρ' όλα αυτά είναι η προ-Σολώνεια εποχή. Δεν είμαστε ανώτεροι δηλαδή καθ΄όλα, διότι το ανθρωποκεντρικό μας στάδιο δεν μπορεί να μας βάλει σε διαδικασία σύγκρισης άρα υπεροχής έναντι της δημοκρατίας. Η δημοκρατία δεν υπάρχει." (...)
Γιώργος Κοντογιώργης:
(...) "Ολόκληρο το «εννοιολογικό οπλοστάσιο» της εποχής μας που αφορά στα κοινωνικο/πολιτικά και οικονομικά ζητήματα -και δεν αναφέρομαι μόνο στην ελληνική γλώσσα παγκόσμια- έχει να κάνει με την ελληνική Γραμματεία. Δηλαδή με τις πραγματικότητες της εποχής της πόλης. Για να μην πούμε ότι και ως προς πολλά άλλα έχει να κάνει και με τις πραγματικότητες της εποχής της ελληνικής οικουμένης μέχρι και πέραν το τέλος του Βυζαντίου.
Τι συνέβη όμως; Η νεότερη εποχή, κατά τη διαδικασία της μετάβασής της στην εποχή μας, δηλαδή της μετάβασης απ΄τη φεουδαρχία στον ανθρωποκεντρισμό, στις κοινωνίες με ατομική και μόνο ελευθερία όπως είναι σήμερα, πέρασαν διάφορα στάδια σ΄ αυτήν την σχέση που είχαν με την αρχαιότητα όπως λέγεται. Στην αρχή, έμπλεοι θαυμασμού, μίλησαν για Αναγέννηση. Η έννοια της Αναγέννησης δεν είναι το ξαναγέννημα, δηλαδή η μετάβαση απ΄τη φεουδαρχία στον ανθρωποκεντρισμό. Δηλώνει την ανάγκη να ανασυγκροτηθεί η αρχαιότητα, διότι καλύτερο δεν έχει να δείξει ο νεότερος κόσμος. Άρα, "να τους μοιάσουμε". Όλα κατέτειναν προς τα εκεί. Άλλο ότι η δυναμική μετά δημιούργησε το καινούργιο. Μέσα σ΄αυτό λοιπόν το περιβάλλον, βρισκόμαστε σε μια πραγματικότητα η οποία δημιουργεί ορισμένες αντιφάσεις.
Η πρώτη αντίφαση: Το γεγονός ότι, ανοίγοντας Πλάτωνα, Αριστοτέλη, οτιδήποτε, διαβάζουν περί «ελευθερίας». Βρίσκουν την έννοια «δημοκρατία». Και αφενός, δεν έχουν κατορθώσει να την αποκωδικοποιήσουν -να βρουν όχι απλώς την περιγραφή της, αλλά, τον ίδιο τον σκοπό της και τον χρόνο της- αλλά συγχρόνως αρχίζουν να διαπιστώνουν ότι δεν τους ενδιαφέρει αλλά και δεν τη θέλουν.
Ο Διαφωτισμός, σηματοδοτεί ακριβώς αυτό το στάδιο της μεθάρμοσης των εννοιών που αντλούνται από την πόλη. Θα πιάσουν τη «δημοκρατία» και θα την ορίσουν με βάση το σημερινό πολιτικό σύστημα που επεξεργάστηκαν τότε, δηλαδή του μη αντιπροσωπευτικού και μη δημοκρατικού πολιτικού συστήματος. Θα πιάσουν την «ελευθερία» και θα την ορίσουν όπως το είπαν προηγουμένως. Την «ισότητα» το ίδιο. Εάν ανοίξουμε ένα οποιοδήποτε εγχειρίδιο σήμερα για να δούμε πώς ορίζεται η δημοκρατία θα διαπιστώσουμε ότι αγνοείται ακόμη και σήμερα η έννοια κι ο σκοπός της δημοκρατίας. Θα διαπιστώσουμε ότι αγνοείται ακόμη και σήμερα και διδάσκεται με τον τρόπο που είπαμε η ελευθερία, δηλαδή ως δήθεν έχοντες καθολική ελευθερία στο ατομικό, κοινωνικό και πολιτικό, την στιγμή που είμαστε μόνο ατομικά ελεύθεροι. Θα διαπιστώσουμε ότι την έννοια της ισότητας, την προσανατολίζουν μόνο στα ζητήματα που έχουν να κάνουν με την ατομική μας ελευθερία. Διότι ισότητα δεν είναι ένα αγαθό, είναι ένα μέτρο με βάση το οποίο καθορίζουμε τη ζωή μας. Ένα μέτρο για την στάθμιση της ελευθερίας μας. Η ελευθερία η ατομική με τι προσεγγίζεται; Με μέτρο το νόμο, αν είμαστε ίσοι ενώπιον του νόμου και στην κοινωνική της εκδοχή με μέτρο την ισότητα ενώπιον της ιδιοκτησίας. Το σοσιαλισμό. Όμως, αν υπάρχει κάτι που διαφοροποιεί τον φιλελευθερισμό με τον σοσιαλισμό σ΄αυτά τα ζητήματα που ταυτίζονται, είναι το ακροατήριο στο οποίο απευθύνεται ο καθένας. Αν θέλουμε δηλαδή -ο φιλελευθερισμός- να δώσουμε έμφαση στη λεγόμενη αστική τάξη, στα ανώτερα και στα μεσαία κοινωνικά στρώματα, ή αν θέλουμε να δώσουμε έμφαση στα λιγότερο ευνοημένα κοινωνικά στρώματα. Τις δυνάμεις της εργασίας όπως λέγονται. Σ΄αυτό το πλαίσιο, η διαφορά τους δεν έγκειται σε, όπως είπαμε στο σύστημα ή στις πολιτικές. Αλλά στον τρόπο της μετάβασης από την εποχή της φεουδαρχίας στη νεότερη εποχή. Οι μεν που προηγήθηκαν προέβαλαν ακριβώς την έννοια του φιλελευθερισμού, γιατί είχαν προλάβει οι νέες δυνάμεις του εμπορίου και της μεταποίησης να δημιουργηθούν και να καθορίσουν τα πράγματα, εκεί δε που υπήρξε το αδιέξοδο στην εξέλιξη αυτή γιατί ήρθε με πολύ μεγάλη καθυστέρηση, όπως παραδείγματος χάρη στη Ρωσία στις αρχές του 20ου αιώνα ή στην Κίνα στο μέσον και προς το τέλος του 20ου αιώνα, εκεί, υπήρξε η βίαιη ανατροπή. Και πώς θα υπήρχε η βίαιη ανατροπή; Εξαφανίζοντας κάθε στοιχείο ισχύος του παλαιού καθεστώτος. Δηλαδή, ιδιοκτησίας. Που δίνει τη δύναμη στους φεουδάρχες ή στους αστούς, ή σε οποιουσδήποτε άλλους. Μέσα λοιπόν σ΄αυτό το περιβάλλον, οικοδομήθηκε η ιδεολογία της δημοκρατίας και όχι η γνωσιολογία της δημοκρατίας.
Έτσι, διδαχθήκαμε ότι, δεν υπάρχει δεύτερη εκδοχή οργάνωσης κοινωνικής, οικονομικής και πολιτικής των κοινωνιών, παρά μόνον αυτή που διδάσκει η εποχή του Διαφωτισμού και η μετέπειτα περίοδος. Η εποχή του Διαφωτισμού και της μετέπειτα περιόδου λοιπόν, δηλώνει, αυτό το οποίο περιγράψαμε προηγουμένως. Δηλαδή, την αυστηρή διαφοροποίηση της ιδιοκτησίας των συστημάτων, και, την ατομική ελευθερία ενός εκάστου μέσα σ΄αυτό το περιβάλλον της κοινωνίας. Εν προκειμένω, αντιτείνεται το ατομικό με το συλλογικό. Αλλά το συλλογικό, δεν ανήκει στην κοινωνία. Όταν μιλάμε για συλλογικό σήμερα, δεν εννοούμε την κοινωνία όπως είπαμε, αλλά αυτούς που κατέχουν το αποφασιστικό δικαίωμα να αποφασίζουν για το τι είναι συλλογικό, τι είναι η βούληση της κοινωνίας, ποιο είναι το συμφέρον της και ποιο όχι.
Διδάσκεται σήμερα, ιδίως από τους θεολογούντες, που θέλουν να αντιτείνουν την ορθοδοξία στον καθολικισμό ή στον προτεσταντισμό, η άποψη ότι η Δύση αποτελεί ένα διαφορετικό μοντέλο που αντίκειται στον Ελληνισμό. Είναι λάθος! Η Δύση δεν αντιπροσωπεύει ένα διαφορετικό μοντέλο. Αντιπροσωπεύει όπως θα δούμε στο σύνολο της εξέλιξης ανθρώπου με όρους ελευθερίας, την αυστηρά πρώιμη εποχή. Όταν μιλάμε για αυστηρά πρώιμη εποχή -πρώιμη ανθρωποκεντρικά εποχή- δηλαδή των κοινωνιών εν ελευθερία.
Την αντίστοιχη εποχή στην πόλη την βρίσκουμε στην προ-Σολώνεια περίοδο. Τις ίδιες αξίες, τους ίδιους θεσμούς, την ίδια σχέση κοινωνίας και οικονομίας, την ίδια σχέση κοινωνίας και πολιτικής, τις ίδιες παραμέτρους που κινούν την εξέλιξη και τις ανθρώπινες σχέσεις.
Δεν έχουμε τον χρόνο να ασχοληθούμε διεξοδικά μ΄αυτό, θα το δούμε όμως στη συνέχεια όταν αναζητήσουμε διαφορετικές μορφές/τρόπους συγκρότησης του συλλογικού, τι σημασία έχει να ξεκαθαρίσουμε αυτό το τοπίο. Υπάρχει μόνο μία αλλά πολύ σημαντική διαφορά! Που προκαλεί και πάρα πολλές από αυτές τις συγχύσεις που, έχουμε επισημάνει. Ποια είναι αυτή; Το γεγονός της μετάβασης από την κοινωνία της μικρής κλίμακας που είναι η κοινωνία της πόλης, την κοινωνία της μεγάλης κλίμακας που είναι η κοινωνία του λεγόμενου κράτους-έθνους. Κοινωνίες των μεγάλων εδαφικών κρατών είχαμε και στο ιστορικό παρελθόν. Αλλά, ήταν δεσποτικές κοινωνίες. Γι΄αυτό και δεν μπορούσαν να δημιουργήσουν τις προϋποθέσεις αυτής της εξέλιξης αυτών των κοινωνιών εν ελευθερία. Οι κρατικές δεσποτείες όπως θα τις λέγαμε, δηλαδή, πρακτικά, η Αίγυπτος η φαραωνική, η Περσία, η Κίνα, η Ινδία, αυτό που αποκλήθηκε στους νεότερους χρόνους ασιατική Δεσποτεία, αποτελούν την κορωνίδα της εξέλιξης των δεσποτικών κοινωνιών. Αλλά, είναι δεσποτικοί πολιτισμοί. Δε συγκροτούν κοινωνίες εν ελευθερία. Ο ελληνικός κόσμος με τη μικρή κλίμακα της πόλης συγκρότησε για πρώτη φορά αυτό το πρωτόγνωρο για την Ιστορία της ανθρωπότητας γεγονός. Γι΄αυτό απαντά και στις διαφορές που υπάρχουν μεταξύ του ελληνικού κόσμου και του ασιατικού κόσμου. Θα έχετε ακούσει για την περίφημη Μαύρη Αθηνά, για διάφορα άλλα, για τις καταβολές του ελληνικού κόσμου απ΄την Ανατολή και ούτω καθεξής. Δεν είναι αυτό το ζήτημα. Ένας ναός στην Ασία και ένας ναός στον κόσμο των πόλεων, είναι ένας ναός αφιερωμένος στο θεό ή στους θεούς. Δεν παύει όμως να έχει διαφορετική λειτουργία/θέση μέσα στον κοινωνικό ιστό. Ο ένας υπηρετεί την εξουσία του ιερατείου και της κρατικής δεσποτείας, ο άλλος είναι το κέντρο της συνάντησης των μελών της κοινωνίας όπου θα θεραπεύσουν την ανάγκη τους για τη λατρεία του θείου. Είναι δύο διαφορετικά πράγματα. Ο ένας είναι ανοιχτός και συγκεντρώνει την κοινωνία εν είδη ατόμων που συγκροτούνται με όρους ελευθερίας, ο άλλος για να λειτουργήσει ως η νομιμοποιητική συνιστώσα για να επιβεβαιωθεί η εξουσία του ιερατείου και της πολιτικής εξουσίας.
Άρα λοιπόν, η σημερινή μας εποχή, έχει αυτό το χαρακτηριστικό γνώρισμα της μεγάλης κλίμακας. Άρα της ανάγκης για συνεχίσει αυτό το οποίο δημιούργησε η πόλη, να κινητοποιήσει πολύ μεγαλύτερες ανθρώπινες ιδιότητες τις οποίες δεν χρειαζόταν να κινητοποιήσει ο άνθρωπος της πόλης. Για παράδειγμα, σε κάποια φάση ο άνθρωπος της πόλης φαντάστηκε ότι θα μπορούσε να βρει τον τρόπο από αέρος να μετακινείται, Ίκαρος, Δαίδαλος, (.) αλλά δεν χρειάστηκε να κινητοποιήσει τέτοιες δυνατότητες. Το ίδιο κι όταν συνέβη για τους ίδιους λόγους να εφευρεθεί ο ατμός, δεν έγινε αντικείμενο της οικονομικής διαδικασίας. Αντιθέτως, οι ανάγκες και η δυναμική που που προκαλούσε τους νεότερους χρόνους αυτή η ανάπτυξη των κοινωνιών εν ελευθερία στη μεγάλη κλίμακα, προκάλεσε και την ανάγκη να κινητοποιηθεί ο ανθρώπινος νους για να δημιουργήσει τις συνθήκες ώστε να λειτουργήσει και μ΄αυτόν τον τρόπο και να εξελιχθεί ο κοινωνικός άνθρωπος. Το ηλεκτρικό που έχουμε σήμερα, σ΄αυτό απαντάει. Ή η τυπογραφία και τώρα το ηλεκτρονικό βιβλίο σ΄αυτό απαντάει. Η ίδια η τεχνολογία της επικοινωνίας τον ίδιο σκοπό έρχεται να εξυπηρετήσει. Όπως και οι μεγάλες οδικές, σιδηροδρομικές ή αεροπορικές αρτηρίες που αναπτύσσονται στον κόσμο. Αλλά, υπάρχει αυτή η διαφορά. Μεταξύ της κλίμακας και του σταδίου μέσα στο οποίο αναπτύσσεται η ανθρώπινη κατάσταση. Του ανθρωποκεντρισμού. Έχουμε εγκατασταθεί στη μεγάλη κλίμακα, έχουμε ήδη δημιουργήσει ένα ευφυές περιβάλλον το οποίο καλούμαστε να λειτουργήσουμε για να μην ανήκουμε στην εποχή των σπηλαίων, αλλά παρ΄όλα αυτά, είμαστε σε ένα ανθρωποκεντρικό στάδιο το οποίο μόλις έχει ξεκινήσει. Κι αυτό το στάδιο κρίνει το καθεστώς που είμαστε μέσα. Έχουμε κατακτήσει πολύ μεγαλύτερη ευημερία ή η ατομική μας ελευθερία είναι κατά πάσα πιθανότητα πολύ ανώτερη από αυτήν που είχαν οι Έλληνες των πόλεων στην προ-Σολώνεια εποχή, αλλά παρ' όλα αυτά είναι η προ-Σολώνεια εποχή. Δεν είμαστε ανώτεροι δηλαδή καθ΄όλα, διότι το ανθρωποκεντρικό μας στάδιο δεν μπορεί να μας βάλει σε διαδικασία σύγκρισης άρα υπεροχής έναντι της δημοκρατίας. Η δημοκρατία δεν υπάρχει." (...)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου